24 Eylül 2020, Ayse İmrohoroğlu ve Samed Küçükikiz
COVID-19 pandemisi dünyanın birçok ülkesinde ciddi can kayıplarına ve ekonomik sorunlara sebep olmuştur. Bu sorunların boyutları ülkeler arasında büyük farklılıklar göstermektedir.
İlk grafikte virüs nedeniyle hayatını kaybedenlerin ülkeler arası karşılaştırmasını sunuyoruz. 22 Eylül 2020 tarihi itibariyle Amerika’da 200807 kişi Çin’de 4737 kişi, Türkiye’de 7639 kişi hayatını kaybetmiştir. Bu vefat sayılarını ülke nüfusları ile karşılaştırmak amacıyla, aşağıdaki grafikte her ülkede bir milyon kişide kaç kişinin vefat ettiğini sergiledik. Mesela Amerika’da her bir milyon nüfus başına 610 kişi vefat ederken bu sayı Türkiye için 93 kişidir.
Aşağıdaki grafik 2020’nin ilk ve ikinci çeyreklerinde 31 ülkede GSYH’nin nasıl değiştiğini sergilemektedir. COVID-19 ilk çeyrekte bu gruptaki ülkelerin hemen hemen yarısında ekonomik daralmaya sebep olurken ikinci yarıda Çin hariç bütün ülkelerde ekonomik sıkıntılar gözlenmiştir. İkinci çeyrek itibariyle bu ülkeler arasında en büyük düşüş %22 ile İspanya’da gözlenmiştir. İngiltere, Fransa, Meksika, İtalya gibi ülkelerde GSYH %15 üstü düşüş gösterirken, Türkiye’de %9 düşüş yaşanmıştır. Bu ülkeler arasında, ilk çeyrekte %6,8 daralma yaşayan Çin, ikinci çeyrekte pozitif büyüme göstermiştir. (Kullandığımız veriler OECD den alınmıştır. Burada Türkiye’nin 2020 ikinci çeyrek büyüme oranı -9,0 olarak verilmiştir. Ama TÜIK verilerine göre bu dönemdeki daralma %9,9 olmuştur).
Türkiye’deki GSYH (Y) değişiminin tüketim (C), yatırım (I), ve devlet harcamaları (G) kategorilerine nasıl yansıdığını görmek amacıyla aşağıda iki grafik sunulmuştur. Bunlardan ilki 2019-2020 ikinci çeyrekleri arasındaki değişimi göstermektedir. 2019 yılının da bir kriz yılı olduğunu göz önüne alarak, aynı verileri 2018-2020 ikinci çeyreği için de tekrarlıyoruz. Her iki grafikte Türkiye ve Amerika özetleri bulunuyor. Her iki ülke 2020 ikinci çeyrekte daralma yaşarken aradaki en büyük farklıklar yatırım ve devlet harcamaları kalemlerinde görülüyor.
2018-2020 karşılaştırmasına baktığımızda, GSYH’nin Türkiye de %11,4, Amerika da %7,2 düştüğünü, yatırımın Türkiye de çok ciddi bir düşüş gösterdiğinin (%25,6) ve devlet harcamalarında Amerika’da %5,0, Türkiye’de %2,5 artış olduğunu gözlüyoruz.
2019 ikince çeyreğe nispetle, 2020 ikinci çeyrekte GSYH Türkiye’de %9,9, Amerika’da %9,1 düşüş gösteriyor. Bu dönemdeki devlet harcamaları Türkiye’de düşerken, Amerika’da %2,4 artıyor.
Farklı ülkelerin bu süreçte hem sağlık hem ekonomi konusunda yaşadıkları tecrübeleri ise aşağıdaki grafikten görebiliriz. Bu grafikte dikey eksen 1 milyon nüfusta kaç kişinin Covid-19 yüzünden hayatını kaybettiğini, yatay eksen ise ikinci çeyrekteki daralmayı göstermektedir. GSYH verisi ikinci çeyrek için olduğundan COVID vefatları için de 30 Haziran tarihi kullanılmıştır. Bu grafikten bazı ülkelerin pandemiyi kontrol altına alırken düşük ekonomik hasar gördüğünü, bazı ülkelerin ise hem ekonomik hem insan kaybı konusunda çok zarar aldıklarını görüyoruz.
Bu grupta Haziran 2020 itibariyle, hem sağlık konusunda başarılı hem de ekonomi açısından en az zarar gören ülkeler arasında Güney Kore ve Çin (sırasıyla bir milyonda 5,5 ve 3,2 vefat; %-2,7 ve %3,2 GSYH değişimi), pandemiyi en ağır yaşayan ülkeler arasında da İspanya ve İngiltere’yi (sırasıyla bir milyonda 604,1 ve 605,2 vefat; -22 ve -21,7 ekonomik daralma) örnek verebiliriz. Türkiye’nin bu dönemdeki performansı bir milyonda 62,3 vefat ve %9 ekonomik daralmayla bu grubun ortalarında yer almaktadır.
