Enflasyon

10 Ekim 2020, Ayse Ökten ve Samed Küçükikiz

Yıllardır enflasyon ile mücadele etmemize rağmen, aşağıdaki grafikten de görülebileceği gibi son 10 yılda Türkiye’de yaşanan ortalama yıllık enflasyon %9,5 ile 46 ülke arasında en yüksek seviyede seyretmiştir (son 10 yılda enflasyon verilerinde sorunlar olan Arjantin bu grubunun dışında tutulmuştur, veri).

Aşağıdaki grafikte 10 yıllık kümülatif enflasyon oranı 10 ülke için görüntülenmiştir. Bu grafiğe göre 10 yıl içinde ortalama fiyatlar Türkiye’de %154,5 Yunanistan’da ise %6,7 artış göstermiştir. Yani 2010 yılında 10 TL olan bir mal 2020 yılında Turkiye’de 25,4 TL, Yunanistanda ise sadece 10,6 TL seviyesine yükselmiştir.

Türkiye’de TUIK tarafından yayımlanan tüketici enflasyonunun hesaplanması, tipik bir hane halkının kullandığı mallardan oluşan sepetin ortalama fiyatının düzenli bir şekilde kaydedilmesi ile başlar. Bu sepetin fiyatındaki değişiklik TÜFE enflasyonunu verir. Bu sepetin içindeki ana kategoriler ve bunların ağırlıkları aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Bu ağırlıklar tipik bir hane halkının bütçesinde bu kategorilerin ne kadar rol aldığını göstermektedir. Bu ağırlıklar seneler arasında değişmekle birlikte genelde en büyük kategori gıda ve alkolsüz içecekler (2020 yılında %22,7), ikinci ve üçüncü büyük kategoriler ise ulaştırma (%15,6) ve konuttur (%14,3). 

Tabi ki bütün hane halkları ayni sepeti tüketmedikleri için kişilerin hissettikleri enflasyon farklı olabilmektedir. Aşağıdaki grafik son 10 yılda değişik kategorilerdeki toplam fiyat artışını sergilemektedir. Bu verilere göre mesela 10 yıl önce 100 lira olan bir ayakkabı 10 yıl sonra 210 lira olurken, lokantada verilen 100 liralık bir hesap 10 yıl sonra 310 TL olmuştur.

Ayrıca bölgeler arasında da büyük farklılıklar vardır. Mesela 2019 da en düşük enflasyon %12,4 ile Ankara’da, en yüksek enflasyon is %17,6 ile Şanlıurfa ve Diyarbakır da  gözlenmiştir. 

Aşağıdaki grafik 26 bölgedeki enflasyon farklılıklarını 2004-2020 yılları için özetlemektedir. Mesela, 2020 yılının ilk dokuz ayındaki enflasyon Marmara bölgesinde bulunan Bursa, Eskisehir, Bilecik’de %10,8, Karadeniz bölgesinde bulunan Kastamonu, Çankırı, Sinop da ise %8.4 civarında seyretmiştir. Bölgeler arası farklılıklar yıllar içinde değişmiş, kimi zaman Ege bölgesindeki bazı şehirler (2004) kimi zaman Akdeniz bölgesindeki şehirler (2016, 2018) başı çekmiştir.

Sonuç olarak, farklı hane halkları ve farklı bölgelerin maruz kaldığı enflasyon oranı zaman içinde değişken olmakla birlikte, Türkiye’nin 2004 yılından beri enflasyon ile olan mücadelede tam olarak başarılı olamadığı aşağıdaki grafikten de gözlenebilir .