16 Ekim 2020, Ayse Ökten ve Samed Küçükikiz
Ülkelerin büyümesi, kalkınması, zenginleşmesi üç ana faktöre bağlıdır: iş gücü, sermaye ve bu faktörlerin toplam verimliliğindeki (TFP) büyüme. Bunlar arasında TFP’deki gelişme, özellikle kişi başına gelir artışının devamlılığını sağlama açısından en önemlisidir. Bu kategori çok geniş kapsamlı bir kategoridir. Macro ders kitapları TFP’nin belirleyicileri arasında altyapı yatırımları, beşeri sermaye, araştırma-geliştirme faaliyetleri, uluslararası ticaret, vergi sistemi, hukuk sistemi gibi birçok etkeni sıralamaktadır. Bu listedeki etkenlerin bir yansıması bir ülkede iş yapma kolaylığının nasıl olduğudur.
Dünya bankası 190 ülke için veri toplayıp İş Yapma Kolaylığı endeksi yayımlamaktadır. Türkiye başarılı bir performans sergileyip, 2019 da 43. sıradan 2020 yılında 33. sıraya yükselmiştir. Aşağıdaki grafikte 2020 yılında 46 ülkenin iş yapma kolaylığı endeksindeki sıralaması gösterilmiştir. Bu verilere göre 190 ülke arasında iş yapmanın en kolay olduğu ülkelerde Yeni Zelanda, Singapur, HongKong, ve Güney Kore başı çekerken, Arjantin 126. ve Brezilya 124. olarak sıralamanın sonlarında yer almışlardır.
Bu endeksin ana göstergeleri arasında iş kurma, inşaat izinleri alınması, elektrik temini, ve şirket tasfiyesi gibi kategoriler yer almaktadır. 2020 yılında Türkiye için bu kategoriler aşağıda gösterilmiştir. Bu bilgilere göre, genel sıralamada 33. olmasına rağmen, birtakım alt kategorilerde Türkiye’nin performansı oldukça düşüktür. Mesela şirket tasviyesinde 190 ülke arasında 120. , iş kurma kategorisinde ise 77. sırada yer almıştır.
Peki hızlı büyümüş ülkeler ile karşılaştıracak olursak Türkiye’nin zaman içindeki performansı nasıldır? Aşağıdaki grafikte İş Yapma Kolaylığı Endeksinin 2006-2020 arası değerlerini Çin, Kore, Amerika ve Türkiye için görüntüledik. Mesela Güney Kore 2006 yılında 27. sıradayken 2020 de 5. sıraya yükselmiştir. Amerika bütün bu yıllarda iş yapmanın en kolay olduğu ülkeler arasında yer almıştır. Çin ve Türkiye önemli bir ilerleme kaydedip 2020’de birbirlerine benzer bir konuma gelmişlerdir.
Türkiye, Çin ve Güney Kore arasındaki farklılıkları daha iyi anlayabilmek için aşağıdaki grafikte endeksin bazı alt kategorilerini görüntüledik. Her ne kadar Çin ve Türkiye’nin ülkeler arası sıralaması benzer olsa da bu alt kategorilerde önemli farklılıklar dikkat çekmektedir. Mesela Çin vergi ödeme ve kredi temini kategorilerinde Türkiye’den daha kötü bir performans sergilemektedir. Buna karşılık şirket tasviyesi ve iş kurma sıralamasında Türkiye’nin performansı Çin’den oldukça düşüktür.
Son olarak aşağıdaki grafikte İş Yapma Kolaylığı endeksi (dikey eksen) ve kişi başına Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (yatay eksen) arasındaki ilişkiyi görüntülüyoruz. Her ne kadar bu grafik sadece bir korelasyonu gösteriyor olsa da, aralarındaki negatif ilişki, bu endeksin ve alt kategorilerinin büyümeye yapabileceği katkıların göz ardı edilmemesi gerektiğini düşündürmektedir.
