27 Haziran 2022, Ayse Ökten ve Samed Küçükikiz
2022 Mayıs ayında Merkezi Yönetimin borç stoku 3 trilyon 363 milyar olmuştur. Bunun 1 trilyon kadarı TL cinsinden 2 trilyon 276 milyarı da döviz cinsindendir. GSYH ile olan oranına bakacak olursak 2022 1. çeyrekte %37.4 seviyesindedir.
Borç stokunun GSYH’ya oranı başka ülkeler ile karşılaştırdığımızda çok fazla gözükmemektedir (veri).
Borç stokundaki gelişmeyi belirleyen formül şudur:
Bu denklemde g cari GSYH’nin değişim oranıdır. Buradan görülebileceği gibi borç stokunun GSYH’ya olan oranının düşmesi için gereken iki unsur bütçenin fazla vermesi ya da cari GSYH’nın büyümesidir. Önemli bir detay büyüme oranının cari GSYH için olmasıdır. Yani yüksek enflasyon devlet borç stokunun düşmesine sebep olmaktadır. Bunun bir sebebi daha önceki devlet borçlarının reel olarak erimeye başlaması olarak düşünülebilir.
Türkiye’deki borç stokunun başka bir özelliği de büyük bir kısmının döviz cinsinden olmasıdır. Aşağıdaki denklem döviz bazında olan borç stokunun TL değerini de içermektedir. Burada d döviz kurundaki değişimdir. Dolayısı ile döviz kurunun artmasının (TL’nin değerinin düşmesinin), borç stokuna olumsuz bir etkisi vardır.
Bilindiği gibi, dolar döviz kurunun son yıllardaki gelişimi 2013-2018 yılları arasındaki trendinin çok üstünde seyretmektedir.
Döviz kurundaki ve enflasyondaki gelişmelerin kamu borcunu nasıl etkilediğini bazı varsayımlar altında aşağıdaki grafikte görebiliriz.
İlk olarak mavi çizgi dolar kuru yukarıdaki trendi izleseydi (yani dolar 2022’de 10-11 TL civarında kalsaydı) borç stokunun olacağı seviyeyi göstermektedir. Bu tahminde 2021 4. çeyrek ve 2022 1. çeyrekte gerçekleşen cari GSYH’yı veri olarak almaktayız (%51 ve %79). Yani büyüme aynı şekilde gerçekleşseydi ama dolar seviyesi trend ‘de kalsaydı borç stoku %28.9 olacaktı.
İkinci bir varsayımda (kırmızı çizgide) dolar kuru trendi izlerken, 2021 4. çeyrek ve 2022 1. çeyrekte cari GSYH daha az büyümüş olaydı (%30 ve %29) ne olurdu sorusunun cevabına baktık. Bu varsayım altında Borç Stoku 2022 1. çeyrekte %32.9 seviyesinde kalmaktadır. Yani daha düşük bir cari büyümeye rağmen, doların düşük kalması borç stokunu çok daha düşük tutabilecekti. Son tahminde ise 2022 1. çeyrekte dolar kuru 14.5 değil de 20 seviyesine çıksaydı ne olurdu sorusunun cevabını gösteriyoruz. Bu varsayım altında borç stoku %46.6 seviyesine ulaşıyor.
Mayıs ayı itibariyle döviz cinsinden borç stoku toplam borç stokunun %67.6’sına eşittir, bu durum dolar kurundaki değişimin kamu maliyesine etkisini arttırmaktır.
