10 Ağustos 2023, Ayse Ökten ve Samed Küçükikiz
Cari işlemler dengesi mal, hizmetler, yatırım gelirleri ve transfer gelirleri dengelerinin (yani ihracat-ithalat değerlerinin) toplamından oluşmaktadır. Mayıs 2023’de 7.9 milyar olan cari açığın ana sebebi -10.5 milyar dolar değeriyle mal dengesi olmuştur. Yani bu kategoride yapılan ithalat, ihracatımızdan 10.5 milyar dolar daha fazla olmuştur. Hizmetler kategorisi ise 2.6 milyar dolar cari fazla vermiştir.
Bir ülkede cari açık olması, o ülkenin dışardan kaynak sağlamasını, yani cari açığın finansmanını gerektirmektedir. Cari açıkların finansmanı ise birkaç şekilde yapılabilir. Buradaki önemli ve en çok rastlanan yöntem finans hesabının altında yer alan doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları ve diğer yatırımlar olarak sıralanabilir. Bunların yanı sıra rezerv varlıkları, Merkez Bankasının portföyünde tuttuğu parasal altın, özel çekme hakları (SDR) gibi kalemler de gerektiği zaman cari açığın finansmanında kullanılmaktadır. Tabi bu yöntem Merkez Bankası rezervlerinde azalmaya sebep olmaktadır. Nitekim 2023 Mayıs ayında resmi rezervlerde 16.5 milyar dolar net azalış gerçekleşmiştir. Türkiye son zamanlarda yabancı yatırımcıların tercih ettiği bir piyasa olmadığı için cari açığın finansmanda rezervler gittikçe önemli bir rol oynamaya başlamıştır.
Merkez Bankasının bu müdahaleleri rezervlerinde önemli değişikliklere sebep olmaktadır. Örneğin, aşağıdaki grafikte Merkez Bankası brüt dolar rezervlerinde 2020’de yaşanan büyük düşüş açıkça gözükmektedir.
Ayrıca, önemli başka bir kavram da net rezervlerin incelenmesidir. Net döviz rezervi, Merkez Bankasının aktif kısımda yer alan dış varlıklardan pasif kısımda bulunan toplam döviz yükümlülüklerini çıkartılmasıyla elde edilir. Brüt rezervler bankaların Merkez Bankasında tutmakla yükümlü oldukları döviz yükümlülüklerini içerirken net rezervler bu yükümlülükleri içermemektedir. Dolayısı ile eğer mevduat sahipleri bankalardan döviz mevduatlarını çekmek isterseler, bankaların Merkez Bankasında tutukları döviz miktarlarında da değişiklik olacaktır. Bu sebepten Merkez Bankasının piyasaya müdahale etmek istediği zaman net rezervlerinin ne durumda olduğu da önemlidir. Aşağıdaki grafikten de görülebileceği gibi net rezervler 2021’den beri çok düşük seviyelerde seyretmektedir.
