3 Şubat 2021, Ayse Ökten ve Samed Küçükikiz
Doğrudan yabancı yatırımın (DYY) avantajları arasında, yatırım yapan yabancı firmaların beraberlerinde yeni teknolojileri getirmeleri, ülkedeki istihdama katkı yapmaları, yatırımlarının uzun süreli olması gibi unsurları sıralayabiliriz. Türkiye’nin DYY konusunda dünyadaki konumunu daha yakından anlamak için aşağıda 39 ülke için doğrudan yatırım girişlerinin GSYH’ya oranlarını grafiklerle gösteriyoruz (veri).
1991-1999, 2000-2009 ve 2010-2019 ortalamalarına bakacak olursak, doğrudan yatırım girişlerinde Türkiye 39 ülke arasında sırasıyla 35, 31 ve 27. konumda yer almaktadır. 2010-2019 yılları arasında İrlanda’ya GSYH’nın %22,1 kadar yabancı yatırım girerken Türkiye için bu miktar %1,5’tir.
Doğrudan yatırım çıkışlarına, yani ülkelerin kendi ülkelerinin dışında yaptıkları DYY’lere bakacak olursak, 1991-2009 yılları arasında Hollanda’nın bu kategoride başı çektiğini, 2010-2019 yılları arasında İrlanda’dan dışarıya %12,2 oranında doğrudan yatırım yapıldığını, Türkiye’nin dış yatırımlarının zaman içinde arttığını, sırasıyla %0,08 , %0,22 ve %0,4 olarak gerçekleştiğini gözlemliyoruz .
Aşağıdaki grafiklerde 2005-2020 yılları arasında hangi ülkelerin Türkiye’de doğrudan yatırım yaptığını (DYY girişleri) ve Türkiye’nin hangi ülkelerde yatırım yaptığını (DYY çıkışları) daha detaylı sergiliyoruz. Bu dönemde Türkiye’ye toplam 163 milyar dolarlık DYY girişi olmuştur. Bunun 25,6 milyar doları Hollanda’dan, 12,7 milyar doları ise Amerika’dan gelmiştir. Aynı yıllarda Türkiye başka ülkelere 48,5 milyar dolar doğrudan yatırım yapmıştır. Türkiye’nin bu yıllarda doğrudan yatırımlarının 14,1 milyar dolarını Hollanda’ya, 6,8 milyar dolarını Amerika’ya yapmıştır.
Bir başka konu da doğrudan yatırımların niteliği olarak tanımlanabilir. Doğrudan yatırım girişleri yabancıların yeni şirket kurmaları (Greenfield) veya mevcut bir şirketi tümüyle veya kısmen satın almaları ya da şube açmaları ile (M&A) gerçekleşebilir. UNCTAD, M&A verileri yayınlamasına rağmen, Greenfield verisini doğrudan yayınlamamaktadır. Aşağıdaki grafiklerde Greenfield verisine ulaşmak için doğrudan yatırım verisinden M&A verisini çıkartmaktayız (veri). Literatürde Greenfield yatırımlarının büyümeye katkısının M&A’dan daha yüksek olduğu tartışılmaktadır.
Bu bilgiler, 2000-2009 yılları arasında Türkiye’deki DYY girişlerinin çoğunun M&A tarzı olduğunu, 2010-2019 yılları arasında bu görüntünün değiştiğini, DYY’nin çoğunlukla Greenfield kategorisinde olduğunu gösteriyor.
