3 Mart 2021, Ayse Ökten ve Samed Küçükikiz
2020 Covid krizi birçok açıdan önceki krizlere hiç benzemiyor. Krizleri karşılaştırmayı kolaylaştırmak açısından son yıllarda Türkiye’de yaşanan son üç krizin başında itibaren nasıl geliştiğini inceliyoruz. Aşağıdaki üç grafik 2009, 2018-2019 ve Covid krizi sırasında GSYH’daki değişimi kriz başlamadan önceki çeyrek ile karşılaştıran bir tabloyu Türkiye, Amerika ve Güney Kore için sunmaktadır. Covid krizi 2020’nin Mart ayının sonunda başlamış olduğu için, 2020’nin ilk çeyreği kriz olmayan 0 seviyesinde tutulmuştur. Yatay eksende görülen 1, her krizin ilk çeyreğini yansıtmaktadır. Covid krizi için bu 2020’nin ikinci çeyreğine denk gelmektedir. 2009 ve 2018-2019 krizi için ise sırasıyla 2008’in 4. çeyreği ve 2018’in 4. çeyreğine denk gelmektedir. Bu tarihler, 2018-2019 krizi hariç, 3 ülke için de yıllık GSYH büyümesinin ilk negatif olduğu çeyreklerdir . Bu bilgilere göre, COVID krizinin ilk çeyreğinde GSYH Türkiye’de %10.9 düşmüş ama ikinci çeyreğinde çok hızlı bir düzelme gösterip kriz öncesi seviyesinin de üstüne çıkmıştır. GSYH’nin kriz başındaki değerine geri gelmesi 2009 krizinde 15 ay, 2018-2019 krizinde ise 9 ay sürmüştür. Amerika ve Güney Kore için olan grafikler de aynı mantık ile çizilmiştir ama tabi 2018-2019 döneminde bu iki ülkede kriz olmamıştır (veri). GSYH COVID krizinin ilk çeyreğinde Amerika’da %8.9, Kore’de ise %3.2 düşüş göstermiş ve Amerika’da henüz kriz öncesi değerlerine geri gelmemiştir.
Benzeri grafikleri istihdam istatistikleri için de çizmek bilgilendirici olabilir. Mesela Türkiye genelinde istihdam 2020’nin ikinci çeyreğinde kriz öncesi dönemden %5.7 aşağıda yer almaktadır. 2020’nin son çeyreğinde ise kriz öncesi döneme göre %0.8 aşağıdadır. Her ne kadar COVID krizi sırasında ülkelerin aldığı önlemlerin çeşitliliği yüzünden istihdam karşılaştırmaları yapmak güçleşmiş olsa da Amerika ve Güney Kore verilerini de sunuyoruz. İstihdam krizin üçüncü çeyreğinde (yani 2020’nin son çeyreğinde) kriz öncesi döneme nazaran Amerika’da %4.9 asağıda, Kore’de ise %1.5 asağıdadır.
Bu grafiklerden istihdamın daha önceki krizlerde bu üç ülkede çok farklı seyrettiğini de gözlemleyebiliriz. Mesela 2009 krizinde Türkiyede istihdam krizin ikinci çeyreğinde %2.5 düşüp, bir yıl içinde %0.3 artış göstermiştir. Buna karşılık Amerika’da istihdam düşmeye devam etmiş ve bir yıl sonunda halen toparlanma göstermemiştir. Kore’de istihdamın kriz öncesi seviyesine gelmesi bir yıl sürmüştür. Türkiye’deki bir kriz olan 2018-2019 krizinde ise istihdam 15 aylık periyotta eski seviyesine ulaşamamış. 2019’un son çeyreğinde 2018’in 3. çeyreğine göre istihdam %1.8 aşağıda seyretmiştir.
İstihdamdaki düşüşün sektörlere ayrımı da ilginçtir. COVID krizi, tahmin edilebileceği gibi, hizmet sektörünü çok derinden etkilemiş bulunmaktadır. 2020’nin ilk çeyreğinde Türkiye’de hizmet istihdamı, kriz öncesine göre %7.2 düşüş gösterirken, Sanayi’de %4.9 düşüş yaşanmıştır. Buna karşılık 2009 krizi sanayi sektöründe büyük ve uzun süren istihdam kayıplarına sebep olurken, hizmet sektörü hemen hemen hiç etkilenmemiş gibidir.
