21 Nisan 2021, Ayse Ökten ve Samed Küçükikiz
Her ne kadar kısa dönemdeki şokları tahmin etmek imkânsız olsa bile, uzun dönemde sürdürülebilir büyümeyi sağlamak için gereken en önemli faktörlerden birisi Toplam Faktör Verimliliğinin (TFV) artışıdır. TFV üretimdeki artışın emek ve sermaye artışı ile açıklanamayan kısmı olarak tanımlanabilir. TFV’nin büyümesi için makro ders kitapları birçok faktörü sıralar. Bunların arasında araştırma, geliştirme (AR&GE), eğitim, rekabet ortamı gibi tahmin edilebilecek faktörlerin yani sıra, ülkedeki hukuk kuralları, iflas ve haciz kanunları, patent koruma süreleri, ve iş kurma kolaylığı gibi faktörlerde yer alır.
Aşağıdaki grafikte 1990 yılından beri Türkiye’deki çalışılan saat başına düşen GSYH’daki büyümenin bileşenlerini sergiliyoruz. Mesela 2013 yılında %6.7 büyüyen reel GSYH’nin %2.9’u TFV’den %0.5’i insan sermayesindeki artıştan, %3.1’i ise fiziksel sermaye birikiminden kaynaklanmıştır. Bu grafikten görülebileceği gibi TFV yıllar içinde çok dalgalanan bir yapıya sahiptir. Özellikle son senelerde büyümenin esas kaynağı fiziksel sermaye olmuştur.
Karşılaştırma yapabilmek açısından aşağıdaki iki grafikte Çin ve Güney Kore’deki büyümenin bileşenlerini görüntülüyoruz. Bu grafiklerden TFV’nin çoğu zaman inişli çıkışlı bir yol izlemesinin normal olduğunu ama her iki ülkede de çoğunlukla büyümeye pozitif katkı yaptığını görebiliriz. (not: TFV verileri Penn World Table’daki “rtfpna” serisinden alınmıştır.)
2010-2019 yılları arasında bu üç ülkedeki ortalama büyümenin bileşimlerini aşağıdaki tablodan daha net görebiliriz. Bu dönemde Çin’de çalışılan saat başına GSYH ortalama %4,6 büyümüş. Bu büyümeye TFV’nin ve insan sermayesinin etkisi %0,6, fiziksel sermayenin etkisi ise %3,4 olmuştur. Türkiye de aynı dönemde çalışan başına GSYH %3,2 büyümüş bunun %0,6’sı TVF ve insan sermayesinden kaynaklanmıştır.
| Ülke | Çalışılan Saat Başı GSYH Büyümesi (2010-2019) | TFV | İnsan Sermayesi | Fiziksel Sermaye |
| Çin | 4.6 | 0.6 | 0.6 | 3.4 |
| Güney Kore | 3 | 1.1 | 0.5 | 1.5 |
| Türkiye | 3.2 | 0.6 | 0.6 | 2 |
Türkiye’nin TFV’de sürdürülebilir bir artış sağlayabilmesi için yapması gereken atılımlar arasında eğitim ile birlikte insan sermayesinde artışa sebep olmak ve AR&GE yatırımları ile teknolojik gelişmeye yol açmak önemli bir yer almaktadır.
Türkiye’nin AR&GE harcamalarının zaman içindeki gelişimini ve ülkeler arası karşılaştırmasını aşağıdaki grafiklerden görebiliriz (veri). Her ne kadar AR&GE harcamalarının GSYH’daki payı Türkiye’de zaman içinde artmış olsa bile, ülkeler arası karşılaştırmada bu miktarın ne kadar az olduğu açıkça gözükmektedir. Mesela 2017’de AR&GE harcamalarının GSYH’daki payı Türkiye’de %0,9, Güney Kore’de %4,5, Amerika’da %2,8’dir.
İnsan sermayesinin bir ölçümü yine Penn World Table’s tarafından yayımlanan ve en önemli kaynağı ortalama okullaşma yılı olan bir veridir (“hc” serisi). Bu bilgilere göre, mesela Kore 1950’lerde oldukça düşük bir insan sermayesi seviyesinden başlayıp 2019’a kadar %100’den daha büyük bir artış gösterip Amerika’ya yakın bir seviyeye ulaşmıştır. Türkiye’deki insan sermaye seviyesi bu dönem içinde %116 artmış olmakla birlikte 2019’da Amerika ve Kore’nin yaklaşık %67’si seviyesinde yer almaktadır.
Türkiye’nin AR&GE ve insan sermayesi kategorilerinde bugün yapacağı yatırımların meyvesini almak ancak uzun dönemde mümkün olacaktır.
